Samolot I-16 był trzonem radzieckiego lotnictwa myśliwskiego w chwili hitlerowskiej agresji na ZSRR. Stanowił on ukoronowanie całej serii konstrukcji samolotów (I-15, I-153) dorastających standardem do światowego lotnictwa lat międzywojennych. Był niepozornym, pełnym wdzięku i elegancji kabrioletem, a jego wszędobylstwo i niepospolita zwrotność zaskarbiły mu dużą dawkę emocjonalej wylewności po obu stronach frontu.

Geneza jego powstania sięga roku 1933, kiedy to o budowę nowoczesnego myśliwca ubiegały się biura Nikołaja Polikarpowa i Pawła Suchoja. Pierwszy I-16 oznaczony jako CKB-12 wzniósł się w przestworza 31 grudnia 1933 roku powodowany przez Pawła Czekałowa. Okazał się on samolotem szybszym i zwrotniejszym od spłodzonego przez Suchoja I-14, co oddało w ręce Polikarpowa prymat w rozpoczętym programie. Pierwsze I-16 typu 1 trafiły do jednostek wojskowych już jesienią 1934 roku i zmusiły towarzyszy do gruntownego przebudowania lotnisk przez wzgląd na długi rozbieg samolotu. Samolot nie wywołał wśród pilotów owacyjnego przyjęcia, ponieważ był trudny w pilotażu, bardzo wrażliwy na stery i wymagał sporej krzepy od latającego nim kufajmana, który dla wciągnięcia podwozia musiał wykonać 44 energiczne obroty korbą umieszczoną na burcie kabiny. Celem przygotowania kufajmanów do powiewu nowości zbudowano dwumiejscową, szkolną wersję tego samolotu oznaczoną UTI-4, która weszła do produkcji seryjnej w 1935 roku. W wersji tej do wciągania podwozia instruktor posiadał swojego człowieka. Wersja szkolna była pozbawiona uzbrojenia a niektóre egzemplarze przystosowano dla słabszych fizycznie pilotów nie montując chowanego podwozia.

W 1935 roku I-16 pojechał na pokaz mody - wyatwiono go na Międzynarodowej Wystawie Lotniczej w Mediolanie, gdzie cieszył się dużym zainteresowaniem. Debiut bojowy I-16 odbyły w Hiszpanii, gdzie rosjanie wysłali początkowo 31 egzemplarzy tego myśliwca wraz z załogami. Służyły one w siłach Republiki Hiszpańskiej. Do końca 1936 roku do Hiszpanii wyjechało juz 60 sztuk I-16, gdzie działały zgrupowane w Gruppo de Cazanum 21. Były to podówczas najlepsze myśliwce w hiszpańskim konflikcie, którymi spuszczano bez większego trudu Fiaty CR.32 i Heinkle He-51 używane przez lotnictwo franksistowskie.

W 1937 roku część sowieckiego personelu zastąpiono pilotami hiszpańskimi i ochotnikami z Brygad Międzynarodowych. Szkolenie nowego personelu ułatwiły wysłane do Hiszpanii UTI-4.Ogólna ilość I-16 walczących w Hiszpanii sięgnęła 259 egzemplarzy, na które składały się typy 5,6 i 10. Około 50 samolotów stało się weteranami hiszpańskiej zawieruchy i do roku 1955 używano ich do szkolenia w bazie Moron. W czasie wojny hiszpańskiej narodził się najwdzięczniejszy moim zdaniem przydomek samolotu "Rata" , czyli szczur, świadczący jednoznacznie o emocjach jakie I-16 wywoływał u przeciwnika.

Pewna ilość I-16 brała udział w walkach z japończykami w Chinach, w 1937 roku.Samoloty te użyto również do walk z japończykami w rejonie rzeki Chałchyn-Goł latem 1939 roku. Początkowo w walkach brali udzial niedoświadczeni piloci i japończycy radzili sobie nieźle, ale po wejściu do walk 22 Pułku Myśliwskiego zrzeszającego weteranów z Hiszpanii i Chin sytuacja uległa zdecydowanej odmianie.

Raty brały udział w wyzwalaniu Polski 17 września 1939 roku oraz w wojnie zimowej z Finlandia, w której jednak nie błysnęły.

W czasie niemieckiej agresji na ZSRR Raty po raz pierwszy nie były w stanie żadną miara dotrzymać pola przeciwnikowi. Duże ich ilości zostały już w pierwszych dniach walk pospuszczane, rozpipcone na lotniskach bądź osierocone przez uciekających kufajmanów. Nadmienić jednak należy że 80% sowieckich zwycięstw powietrznych w 1941 roku przypisano właśnie temu samolotowi.

Rata zakończyła swoją służbę w boju dopiero w 1943 roku, kiedy ostatnie jej egzemplarze wycofano z jednostek bojowych. W czasie największego kryzysu w samoloty tego typu uzbrajano równiez jednostki lotnictwa szturmowego, dla których zabrakło Iłów-2. Taka vulcher-rata była wyposażana w 6 niekierowanych pocisków rakirtowych typu RS-82.Czasy wojennej zawieruchy przetrwały 3 raty: 2 w ZSRR i jedna zdobyczna (UTI-4) w Finlandii.

Wersje samolotu:

I-16 typ 1 - samolot myśliwski z 1934r., seryjna wersja prototypu CKB-12. Silnik gwiazdowy 9-cylindrowy M-22 o mocy 355 kW (480 KM); Uzbrojenie: 2 k.m. SzKAS 7,62 mm.

I-16 typ 4 - samolot myśliwski z 1934r., seryjna wersja prototypu CKB-12 bis. Silnik gwiazdowy 9-cylindrowy M-25 o mocy 515 kW (700 KM); Uzbrojenie: 2 k.m. SzKAS 7,62 mm;

I-16 typ 5 - ulepszona Rata typ 4 z 1935r., w której zmieniono system chłodzenia silnika. Uzbrojenie jw. + bomby o masie 200 kg

I-16 typ 6 - jagdrata z 1937r. silnik gwiazdowy M-25A o mocy 537 kW (730 KM) Uzbrojenie: 2 k.m. SzKAS 7,62 mm

I-16 typ 10 - myśliwiec z 1937r. silnik gwiazdowy M-25V o mocy 552 kW (750 KM). Uzbrojenie: 4 k.m. SzKAS 7,62 mm, bomby o masie 200 kg

I-16 typ 17 - wersja rozwojowa I-16 typ 10 z 1938r. wyposażona w silnik M-25W o mocy 780 KM i uzbrojona w 2 działka SzWAK i 2 k.m. SzKAS. Istniała możliwość podwieszenia bomb o masie do 200 kg. Był to pierwszy radziecki samolot uzbrojony w 2 działka kal. 20 mm.

I-16 typ 17  Szturmowik - jabo z 1938r. uzbrojony w 2 działka SzWAK 20 mm, 2 k.m. SzKAS i 1 BS7,62 mm, bomby o masie 200 kg lub 6 niekierowanych pocisków rakietowych RS-82.

I-16 typ 18 - jagdrata z 1938r. silnik gwiazdowy M-62R o mocy 677 kW (920 KM); 4 k.m. SzWAK 7,62 mm, bomby o masie 200 kg;

I-16 typ 24 - samolot myśliwski z 1939r. silnik gwiazdowy M-63 o mocy 684 kW (930 KM). Uzbrojony w 2 dzialka 20 mm, 2 k.m. 7,62 mm, bomby o masie 200 kg;

16P - samolot myśliwski z 1936r., modyfikacja I-16 typ 5 z silnikiem Wright Cyclone F-3, uzbrojony dodatkowo w 2 działka SzWAK 20 mm ze zwiększonym zapasem amunicji. Nie budowany seryjnie.

I-16TK - samolot myśliwski z 1939r. silnik gwiazdowy M-25TK o mocy 552 kW (750 KM) ze sprężarką TK umożliwiającą działania na dużej wysokosci. Uzbrojony w 4 k.m. SzKAS 7,62 mm. Nie budowany seryjnie.

I-16SPB - samolot myśliwsko-bombowy z 1936r. przystosowany do bombardowania z lotu nurkowego. Był modyfikacją I-16 typ 4 o takim samym uzbrojeniu + 2 bomby FAB-250. Przystosowany do programu "Zwieno Z-6 i Z-7" , polegającego na wyposażeniu cieżkiego bombowca we własne samoloty pokładowe.

I-16 UTI - samolot treningowy z 1935r., dwumiejscowy, znany pod oznaczeniem UTI-4. Samoloty oparte na I-16 typ 4 nie miały uzbrojenia, późniejsze wersje wyposażano w 2 k.m. SzKAS kal. 7.62 mm.

W czasie eksploatacji Raty prowadzono szereg badań mających na celu zaadoptowanie samolotu do innych ról lub jego modernizację. W 1938 roku przeprowadzono dla przykładu próby zamontowania w Racie podwójnej gwiazdy M-87a o mocy 800KM. Niestety próby doprowadziły do zejścia pilota-oblatywacza W. Czekałowa. Wersja nie doczekała się produkcji seryjnej. Łącznie zbudowano 6555 sztuk tego samolotu.

Samolot I-16 był wyjątkowo popularny, dzięki czemu zyskał mnóstwo ciekawych przydomków. U Rosjan nazywano go Jastrząbkiem lub Osiołkiem, piloci republiki Hiszpańskiej nazywali go Muszką, Japończycy natrętną muchą: Abu, Niemcy dyżurnym lotnikiem lub szczurem.

Konstrukcja:

Jednomiejscowy dolnopłatowy kabriolet, o kadłubie konstrukcji półskorupowej wystruganej z brzozowej sklejki. Kabina pilota częściowo obita blachą. Płat trójdzielny o konstrukcji metalowej pokrytej brzozową sklejką i szmatą. Podwozie wciągane ze stałą płozą ogonową. Istniała mozliwość założenia nart.

Dane techniczne:

Rozpiętość: 9m
Długość: 6,13m
Powierzchnia nośna: 14,54 m.kw.
Masa własna: 1490 kg
Masa całkowita: 1941 kg
Prędkość maksymalna: 462 km/h
Pułap: 9700 m.
Zasięg: 700 km